Kunnen chatbots een goed stemadvies geven?
In dit artikel:
Chatbots en de onderliggende grote taalmodellen zijn razend populair en kunnen tegenwoordig verkiezingsprogramma’s doorzoeken, samenvatten en vergelijken. Daardoor kunnen ze snel laten zien welke partijen standpunten delen of van elkaar verschillen en op die manier kiezers helpen hun mening te vormen. Toch liggen ze minder geschikt voor het geven van een kant‑en‑klaar stemadvies.
Belangrijkste redenen:
- Bronkeuze en weging zijn ondoorzichtig. Programma’s, media‑uitspraken, stemgedrag en journalistieke analyses spelen allemaal mee, maar welke bronnen en hoe ze worden gewogen is vaak niet zichtbaar voor de gebruiker.
- Modellen herkennen vooral woordgebruik en thema’s; ze kunnen (nog) niet betrouwbaar doorholle frasen heen prikken of inschatten hoe serieus een partij een belofte zal nakomen.
- Chatbots zijn kwetsbaar voor grootschalige beïnvloeding: georganiseerde promotie of aanvallen via sites en sociale media, nepnieuws, deepfakes en mogelijk buitenlandse inmenging kunnen het beeld vertekenen.
- Ze neigen ertoe de gebruiker te behagen: hoe meer ze je kennen via eerdere interacties, hoe preciezer ze veronderstellen welke partij bij je past — dat kan onbedoeld bevestigen wat je al denkt in plaats van kritische informatie bieden.
Praktijkvoorbeeld: een test van BNR liet zien dat verschillende chatbots uiteenlopende adviezen gaven (met name genoemde systemen: ChatGPT, Gemini, Microsoft CoPilot en GROK). Sommige systemen wezen vaak een progressieve partij aan, andere een behoudendere, en door recente berichtgeving steeg ook de vermelding van partijen die als “degelijk” werden gepresenteerd. Sommige chatbots (zoals CoPilot) weigeren expliciet partijen aan te bevelen; andere geven wel suggesties maar maken aannames die niet altijd transparant zijn.
Wat betekent dat voor kiezers?
- Voor wie toch een nuttig advies wil, geldt: wees extreem concreet over wat je belangrijk vindt. Hoe specifieker je criteria, hoe bruikbaarder de uitkomst.
- Chatbots en traditionele kieswijzers zijn handig om snel overzicht te krijgen en je eigen voorkeuren aan te scherpen, maar ze zijn geen vervanging voor eigen afwegingen. Politieke keuze omvat waarden, het gedrag en de persoonlijkheid van politici, en compromissen op verschillende punten.
- Combineer chatbot‑inzichten met debatten, stemgedrag, journalistieke duiding, bijeenkomsten en onafhankelijke analyses. Stemmen blijft een verantwoordelijkheid waarvoor je moeite moet doen.
Kort: chatbots kunnen informeren en verdiepen, maar zijn geen onfeilbare raadgevers bij de vraag “op wie moet ik stemmen”. Ze helpen het zicht op standpunten te verbeteren, maar de uiteindelijke waardering en afweging blijft mensenwerk — en vereist kritische controle op bronnen en beïnvloeding.